Џенгис Пател повеќе од две децении им го покажува целокупното природно, културно и историско богатство на Охрид и Македонија на бројни туристи од целиот свет.

Потекнува од стара охридска фамилија, но не ја наследил музичката професија на неговиот татко, иако ги поседува музичките гени. Искрено кажува дека пробал многу други работи во животот, ама секогаш се навраќал на работата со туристичките тури и никогаш повеќе нема да ја менува работата. Најголемото духовно задоволство за него се восхитувањата на туристите кога ќе застанат пред спомениците. За луѓето кои работат како него, туристичките водичи смета дека се огледало на народот од каде потекнуваат и амбасадори на својата земја. Во интервју за Супер радио и OhridPress препорачува, за ситни пари, да не се искривува историјата на земјата.

Супер радио: Долги години работите како туристички водич. Кажете ми како е да се работи оваа работа?

Пател: Оваа работа ја работам повеќе од 20 години. Ќе ви кажам една интересна случка кога почнав да работам во 1980 година. Тогаш бев во „Интеримпекс“ и бевме застапници за „Југотурс“, а „Југотурс“ повозрасните знаат која беше најголемата агенција кај нас. Туку што бев влезен на работа и дојде еден од директорите на „Југотурс“ од Белград.  Ме застана и ме праша „Ти ли си водич“? Му велам „Да, јас сум водич“. Тој ми одговори „Не, ти не си водич, ти си амбасадор“. Потоа сфатив дека туристичкиот водич е всушност амбасадор на својата земја. Најпрвин зашто е огледало на луѓето во државата. Посебно за туристите кои ние ги нарекуваме летечки, кои доаѓаат на ден или два во државата и немаат шанса да запознаат никој друг освен туристичкиот водич што ги води.

Затоа и јас би сакал да им препорачам на моите помлади колеги, да не го забароват тоа, дека тие се амбасадори на оваа држава и да се однесуваат така.

Супер радио: За да се опстојува повеќе од две децении во оваа професија е потребна љубов кон она што се работи. И по толку години, дали се заситивте од покажувањето и повторувањето на убавините што ги поседува Охрид и државата?

Пател: И по толку години велам дека ако пак би се родил, повторно би ја избрал оваа професија. Туризмот е заразна болест. Кој еднаш пробал да работи во туризмот, тешко да се нафати да работи друго. И да се нафати, пак би се вратил на работењето како туристички водич. Имам и такви пријатели. Важно е да има туристи. Убава работа е ако сакате да работите со луѓе и ако имате љубов кон својот град и државата. А тешко е да не си заљубен во Охрид, посебно ако си роден тука. Испреплетени се повеќе елементи, но пред се, е љубовта кон работата, доста знаење, многу учење, надградување на знаењето.

Супер радио: Дали сте пробале да работите нешто друго?

Пател: Да сум пробал милион други работи. Во времето кога се распадна Југославија имаме вакуум од десеттина години во кои не работев како водич. Сум работел како таксист, сум држел дуќан, сум работел како бармен, но штом се укажа првата прилика, кога почнавме да се враќаме на туристичката мапа, напуштив се’ и се вратив.

Супер радио: Интересно е што вие работите како слободен туристички водич. Што значи тоа?

Пател: Пред многу години имав своја агенција, но не ме бива за таа работа. Како прво, не можам да седам затворен во четири ѕида, а како второ, сметам дека секој треба да го работи она што го знае. Не можеме сите да работиме се’. Одамна одлучив да бидам водич и ништо повеќе.

За ваква работа, слободен туристички водич, прво и основно е да направите име, а потоа самиот гравитет ќе донесе работа. Многу агенции одат на тоа да се заработи како туристички водич што е трагедија. Да се плати помалку, за 10 или 20 евра, се губи на квалитет. Водичот има професија преку која луѓето добиваат слика за местото што го посетиле. Штета е, за толку малку пари да се пушти на терен неквалитетен водич. Не велам дека нема квалитетни, ги има, и тоа мои млади колеги на кои им се воодушевувам, затоа што за година-две си ја научиле својата работа, но насекаде има и неквалитет, па така и овде. Моја препорака е, агенциите да не штедат 10 или 20 евра на водич, зашто навистина се губи на квалитет.

Супер радио: Кај нас, оваа практика не е често присутна?

Пател: Да, но да ви кажам и дека нема работа за туристичките водичи посебно по таа огромна бројка, 100-тина сме сигурно во Охрид. Но сето тоа е одраз на економската состојба. Се нема работа и секој сака да заработи. А бидејќи кај нас се затворија сите фабрики и работи само туризмот, пробаа таму. Не ги осудувам, напротив, им посакувам на сите да имаат работа.

Супер радио: Низ годините наназад, се појавија и такви туристички водичи кои ја искривуваа историјата, и ја прилагодуваа на видувањата на туристите. На пример ако се носат бугарски туристи, нив, дел од македонското наследство им се раскажува како да е бугарско. Или гости од другите соседни земји, сеедно. Колку тоа ви пречи Вам?

Пател: Јас не ги следам туристичките водичи. Не одам по нив за да знам што им зборуваат на туристите, но сум слушнал многу муабети. Ме застануваат луѓе и ми велат како овој зборува вака или така. Би им препорачал на сите водичи да не заборават една работа – дека јадат леб од оваа земја. Секоја држава си има своја историја. Не мора ако дојдат водичи од некоја соседна земја да ја кажуваат нивната историја. Нека не се продаваат за ситно. Слободно нека кажат дека ние имаме наша историја и дека тие ќе ја слушнат нашата историја, нашето видување на работите. Некои тоа го прават. Ја кажуваат историјата на другите држави само за да бидат работно ангажирани. Да не паѓаме на такви работи. Вие можете да имате какво било видување, да седнете со некого на маса и да расправате ама на организирана туристичка група и’ се презентира само онаа историја која е официјална во Република Македонија.

Преку таквите паѓаат сите водичи кои како што реков, треба да бидат огледало на својот народ. И многу е лошо што потоа не’ генерализираат сите исто како и в секоја друга професија.

Супер радио: За да се работи ова, потребно е познавање на историјата, но и на многу други сфери.

Пател: Апсолутно, треба да се знае историјата. Јас сум заљубен во неа и ја сакам како таква. И не само историја, туку оваа професија бара и дипломатија, геологија, ботаника, социјален момент, многу други нешта. Јас со години сум се гледал во огледало и никогаш не сум рекол дека сум задоволен од себеси. Секогаш има некој нов елемент и нон-стоп треба да се надоградуваме.

Супер радио: Како ја оценувате оваа година во однос на туризмот, се разбира, низ призмата на вашето работење?

Пател: Многу добра сезона, иако обратно се пишуваше во медиумите. Но да разјасниме, многу добра во однос на странските туристи. Во последните три до пет години трае и оној тренд кој се нарекува „балкански тури“. И буквално секој поголем тур-оператор, зборувам во светски рамки, за Јапонци, Малезијци, Американци, луѓе од цел свет, ги прават овие тури. По она премрежие и распадот на Југославија, многу се слушаше за овие простори, така што луѓето сакаат да ги видат. Нормално и Балканот ги има сите атрибути за едно туристичко место. Нема што нема на Балканот. Затоа балканските тури се многу актуелни и добро се продаваат. Охрид, во принцип е ставен на мапата на сите тие балкански тури, и тоа, по еден ден се останува на одреден локалитет на овие простори, а само во Охрид и Дубровник се останува по два дена. Значи, не само што сме ставени на таа мапа, туку сме и најсилни, заедно со Дубровник.

Јас и деновиве сум ангажиран и можам да видам дека калето е преполно. Има Американци, Хрвати, Полјаци кои веќе го открија Охрид како дестинација. Имаме и традиционални гости од Холандија. Сакам да нагласам дека најмногу гости доаѓаат од пријателска Турција. Тоа е секојдневно. Охрид стана и нивна дестинација. Бидејќи го владејам и турскиот јазик, ми велат – „Џенгис, ти живееш во рајот“. Моја желба е да се отвори линија Истанбул – Охрид зашто тогаш би имало уште повеќе гости од Турција.

Супер радио: А домашните туристи? Дали Охрид и кај нив прераснува во омилена дестинација?

Пател: Полека се враќаат и домашните гости, но тука треба да се решат доста проблеми. Не можеме да ги обвинуваме постојано медиумите дека пишуваат ова или она, туку треба малку да се свртиме и кон себе си.

Супер радио: Конкретно што пречи најмногу?

Пател: Ќе тргнам од себе. Не одам на плажа зашто не можам да ги гледам белите пластики. Тоа ме нервира. Нема да се мешам во таа математика, но тука се министерствата, па луѓето кои ги зеле плажите под закуп и други. Еве ќе кажам и мислење на туристите. Колку пати ме прашале, дали можат да најдат некоја плажа каде што нема музика. Јас не знам што да им одговорам зашто нема таква плажа кај нас. Тоа е тренд којшто бил пред 30-40 години актуелен некаде во светот и веќе е изумрен. Луѓето доаѓаат овде за да го слушнат ветрот, брановите, да уживаат на песок, во природа, тоа се бара денеска. Никој не бара пластика. Ако сакаат толку, нека ја заменат барем пластиката со дрво. Жал ми е што е така и не знам дали таа состојба еден ден ќе се промени.

Имав шанса да прошетам на многу убави места низ светот, индивидуално или со групи, и сум забележал дека се остава природата самата да се развива, не се менува. На некои места дури и тревата не се коси. Бев во Ден-Хаг и видов дека по каналите ништо не е допрено. Се’ си расте диво. Луѓето го бараат тоа што го немаат. Ние ги бетониравме сите плажи почнувајќи од Горица па до крај. Направивме голема штета. Бетонот е опасна работа.

Нам не ни треба многу. Нам ни треба голема иницијатива да ги нападнеме таргет групите. Со малку ќе добиеме многу. Треба да дадеме малку повеќе пари за настапи на саеми, тоа го продава градот. Охрид е божји дар, не треба многу да се продаде. Само треба добра пропаганда. Имаме министерство за економија, но немаме министерство за туризам, а се декларираме како туристичка дестинација. Треба од некаде да се почне. Ако веќе даваме реклами на CNN, треба да имаме место каде што треба да се обратат луѓето што сакаат да ја посетат Македонија, а тоа е министерството за туризам, главното место каде што се бараат информации од оваа сфера.

Супер радио: А Охрид? Има ли тој се уште неискористени потенцијали кои можат да се искорисат за добар одмор на туристите, места коишто ќе ги натераат повторно да се вратат овде?

Пател: Цел живот зборуваме за планината Галичица, ова ќе се направело, она ќе се направело. Баталете ја Галичица. Никогаш немаме пари за ски-центар. Ама имаме пари да се направи една жичарница од „Билјанини Извори“ до врвот на Петрино. Пред нас стои толкава неискористена планина. Дали сте виделе каква убавина е таму, како поглед има, колку убаво мирисаат растенијата горе, и колку е чист воздухот. За 15 минути можете да одите на надморска висина од 1.300 метри. Горе е друг свет. Тоа и за охриѓани е добро. Во зима кога нема снег во градот, горе има барем половина метро снег.

Супер радио: Иако ја оценивте изминатата летна сезона како мошне добра во однос на странските гости, сепак, времето како да не им е наклонето на туристите, а исто така и нам, на охриѓани кои со нетрпение го чекаме јуни за да одмараме на плажа. Се чини дека јуни во текот на последните години е студен а не ретко и дождлив месец. Може ли да стане збор за пролонгирање на летната сезона со оглед на тоа што и климатските услови се променети и ја скусуваат туристичката сезона?

Пател: Сите гледаме дека летата почнуваат подоцна и дека подоцна завршуваат. Се работи за една голема промена, дали е заради глобалното затоплување или заради нешто друго не е важно, но треба да ги следиме промените. Пред некој ден слушнав дека Хрватите го прололингираат почетокот на учебната година и таа започнува на 15-ти септември. Тоа одамна го практикуваат и околните земји. Сметам дека надлежните треба сериозно да се подзамислат за ова, училиштата да почнуваат со настава на 15-ти септември. Јас дури и на први октомври би ја започнал учебната година, но ајде, да не биде толку ригорозно.

Деновите во секоја дестинација се броени. А со ова овозможувате 15 дена подолга туристичка сезона. Посебно е важно за Охрид зашто немаме море, туку езеро. Временски, нашата сезона е двојно покуса за разлика до онаа каде што има море. Езерото е топло и во септември. Моменталната температура на воздухот во најмала рака е 22 степени, што значи идеална за капење. Тоа би значело дека септември ќе биде полн со гости.

Супер радио: Како изгледа еден работен ден на Џенгис. Која е рутата по која ги носите туристичките групи?

Пател: Во принцип ја работам цела Македонија. Ако се работи за Охрид, тоа е градот и Свети Наум и се минува за еден ден. Да ви кажам, луѓето што доаѓаат во Охрид, иако гледаат претходно на интернет како изгледа Охрид, сепак друго е кога ќе дојдат овде и ќе видат на лице место-едно езеро – едно гратче. Почнуваме со влегувањето во градот, улиците преубави, па црквата „Света Софија“, па пред вас излегува Античкиот театар стар две илјади и повеќе години… Се чувствуваат како во времеплов и наеднаш добиваат комплетно друга слика. Тука се Самоиловите тврдини, Плаошник, мозаиците, па Свети Јован – Канео. Луѓето се едноставно воодушевени и не’ очекуваат толку работи. За два-три часа не можат сите информации да ги приберат и сите на крајот завршуваат со воодушевување дека не ни претпоставувале оти постои едно вакво место. Ете, тоа е она поради што ја сакам оваа работа. Тоа е огромно духовно задоволство.

Супер радио: Како ви изгледа Охрид сега во споредба со она време во кое вие растевте?

Пател: Имам 54 години. Во времето кога јас растев, Охрид беше многу поинаков. Морам да го пофалам денешното време во смисла на содржини. Во моето време немаше ниту една кафетерија. Во 1981 година се отвори првата кафетерија во Охрид. Се разбира имаше дискотеки. Хотелите беа главно место за забава. Работеа „Градиште“, „Метропол“, „Славија“. Се забавувавме многу подобро отколку сега. Имаше љубов и дружење меѓу луѓето, но со годините малку се здивевме, ама тоа е одраз на кризата.

Сакам да кажам дека сега има одлични содржини. Ова и изминатите лета, немаше вечер да не се случува нешто низ градот. Дали е тоа хорски фестивал што посебно би го пофалил и треба уште десетпати во годината да се одржува или друг настан, сеедно. Тогаш Охрид е многу убав, со хоровите кои ги има насекаде. Да го споменам „Охридско лето“, тука се и фолклорните фестивали. Секоја вечер Охрид е полн со фолклорни групи. Но секое време си има своја убавина.

Денес можеби треба повеќе да се загрижиме за звучното загадување. Не е во ред, туристи во хотелите и вилите посебно на кејот, да не можат да заспијат и да одморат. Има многу места во Охрид каде што можат да се направат ноќни клубови, па кој сака нека повели. Порано немаше пластики на плажите, лежевме на песок и тоа си функционираше перфектно. Ми недостасува тоа време кога луѓето правеа скари, играа со фризби. Сега нема простор да поминеш на плажите. Имаме езеро, а не море. Околу 91 километри е целиот брег, но  во Охрид имаме околу 30 километри, од Охрид до Свети Наум. Тоа е најубавото крајбрежје и голема штета е да се уништи. Природата работела два милини години а ние тоа да го покриеме со бетон-тоа е злосторство.

Супер радио: Кога се договаравме за интервјуто, ми кажавте дека ќе бидете во познатиот објект „Томато“. Често сте овде, ве врзуваат спомени за овој локал?

Пател: Да, да, овде израснав. Сопственикот Сашо е мој добар пријател. Целиот живот во Охрид беше овде околу „Томато“. Тука беше и познатиот „Мецофорте“, тука е и чаршијата.  Штета што некои објекти од тоа време не функционираат повеќе. Како и да е, јас сум чаршиски човек и сакам да седнам во охридските локали.

Супер радио: Потекнувате од стара охридска фамилија, но никој од вашето семејство претходно не работел она што вие го работите со огромна љубов. Не станавте музичар како вашито татко, но дали ги наследивте музичките гени?

Пател: Да, мојата фамилија опстојува овде повеќе од 400 години. Татко ми беше музичар, градски човек. Се познавам со сите охриѓани. Инаку имам музички гени, свирам на клавир. Татко ми сакаше и од мене да направи негов наследник, ама ете, јас избрав туризам.

Супер радио: Знаете да отсвирите и да отпеете нешто во друштво или повеќе ја конзумирате музиката?

Пател: Се заборава она што сте го вежбале и научиле  порано. Повеќе сакам да слушам музика. Слушам секаква добра музика и сум против секакво музичко загадување. Има луѓе што обожаваат турбо-фолк и не ги осудувам. Секој си има свој вкус, но јас обожавам и класика.

Супер радио: Останува ли слободно време за еден туристички водич кој е ангажиран да им ги покажува убавините на туристите?

Пател: Дај боже да не остануваше слободно време, ама останува. Нема секој ден работа. Шест месеци преку зима се одмараме и водиме охридска шема, утринско кафе, дружба со пријатели. Се знам со сите во Охрид, ама со мојот круг на пријатели комуницираме постојани, се дружиме, се посетуваме излегуваме заедно.

Супер радио: Исто како и новинарската професија, и вашата подразбира секојдневно комуницирање со луѓе. Што научивте од секојдневните контакти со луѓето? Што извлековте како поука?

Пател: Човек треба да биде нормален. Се работи најпрвин за општата култура. Контактирам со луѓе од сите страни на светот. Луѓето се смирени. Не треба она што ви се случува приватно да го манифестирате пред нив. Се чудев на времето кога отидов во Холандија кога луѓето сите се поздравуваа меѓу себе, а не се познаваа. Тоа ме воодушеви. Не велам дека ние не сме културни, но морам да кажам дека во мое време човек и не мораше да шета зашто светот доаѓаше кај нас. Можевме да научиме нешто. За жал, тоа се затвори и една генерација која сега има 20-тина години не успеа да излезе од државата. Ниту да се сретне со некои други луѓе. Иако верувам дека Охрид се отвори и тоа за брзо време ќе се промени.

Сакам и нешто друго да кажам. Пред неколку години се слушаа доста агресивни вести за Охрид. Секојдневно во локалите имаше проблеми, иницденти. Се’ помалку и помалку се слуша за таа работа и тоа е мошне важно за туризмот. Дефинитивно нешто се случува во позитивна смисла. Безбедноста е една од причините што Југославија беше толку посетена земја. Странците прво обраќаат внимание на безбедноста. Република Македонија ја бие глас дека е безбедна држава, а Македонците се мил народ. Тоа јас постојано им го кажувам на моите гости.

Другите за Пател:

Елизабета Боуман: Го познавам Пател уште пред повеќе од две децении, пред да заминам да живеам и работам во Англија, зашто бевме колеги. Тој е одличен водич и професионалец во она што го работи. Секогаш кога ќе дојдам на одмор во мојот роден Охрид уживам кога го гледам како со огромна љубов и знаење им го предава македонското природно и културно-историско наследство на туристите. На времето имав прилика да бидам сведок колку гостите се задоволни од неговата работа, а цврсто верувам дека тоа е така и сега, по толку години.

Супер радио/А.Р.